05 May Problemi me pagesat pa para

Qytetarët që jetojnë në eurozonë bëjnë mesatarisht 13 pagesa në javë të të gjitha llojeve. Ata qarkullojnë nëpër një sërë kanalesh me anë të mjeteve të ndryshme, duke përfshirë paratë, kartat e pagesave dhe online.

Mjetet tona të pagesës kanë evoluar vazhdimisht dhe e kanë bërë këtë edhe më shpejt gjatë krizës COVID-19. Ato vërtet janë dixhitalizuar shumë: megjithëse shumica e atyre që prodhohen në dyqane janë me para në dorë, numri i tyre është vazhdimisht në rënie dhe pjesa e parave të gatshme në vlerën totale të shkëmbimeve është tashmë një pakicë. Disa besojnë se jemi në prag të një “shoqërie pa para”, të cilën ata e shohin si premtimin e efikasitetit ekonomik dhe përparimit shoqëror.

Individualisht, shumica prej nesh mund të shohin avantazhe në dixhitalizimin në rritje të pagesave. Edhe pse disa përshtatje mund të jenë të nevojshme, ato shpesh duken më të përshtatshme, më të shpejta dhe më të sigurta. Në zonën e euros, gjysma e të anketuarve tani thonë se preferojnë pagesat dixhitale në vend të parave kesh. Por ne gjithashtu shohim se ajo që mund të perceptohet si mjaft pozitive për veten si individ nuk përkthehet domosdoshmërisht në një vizion të një të ardhmeje të dëshirueshme për shoqërinë në tërësi.

Në mesin e të anketuarve evropianë, një shumicë e vogël (55%) thonë se është e rëndësishme ose shumë e rëndësishme që ata të jenë në gjendje të vazhdojnë të paguajnë me para në dorë në të ardhmen. Ashtu si në vendet e tjera, në Francë paratë kesh po përdoren gjithnjë e më pak, megjithatë 83% e të anketuarve thonë se janë të shqetësuar për zhdukjen e parave kesh.

Pse ka dallime të tilla midis praktikave dhe perceptimeve?

Përjashtimi monetar

Një shqetësim është për ata që e kanë më të vështirë të përshtaten me pagesat dixhitale. Edhe nëse ky tranzicion mund të shihet si pozitiv “mesatarisht”, ai nuk është i favorshëm për të gjithë dhe ndikimet e tij negative bien kryesisht mbi ata që tashmë janë më të rrezikuarit.

Midis 40% më të varfër të popullsisë në eurozonë, rreth 20% janë të përjashtuar nga pagesat dixhitale sepse nuk përdorin asnjë kartë pagese: kjo do të thoshte më shumë se 23 milionë njerëz. Për ta, dixhitalizimi në rritje i pagesave ndërlikon jetën e tyre të përditshme, duke krijuar vështirësi në aksesin e mallrave dhe shërbimeve, kosto shtesë, humbje të autonomisë dhe ndjenjën e rënies.

Disa lloje mjetesh pagese tani duken të domosdoshme për pjesëmarrjen e plotë në aktivitetin socio-ekonomik, por ato nuk janë domosdoshmërisht të disponueshme për të gjithë. Kështu, dixhitalizimi rrit numrin e njerëzve në një situatë “përjashtimi monetar” , ata mund të kenë para, por jo në formën e duhur.

Në përgjithësi, me evolucionin e formave tona monetare, është në rrezik diçka më e thellë që nuk mund të përmblidhet në konsiderata të thjeshta praktike. Paraja nuk është thjesht një mjet i thjeshtë teknik që i bën transaksionet tona ekonomike më fluide, por një institucion social, përdorimi kolektiv i parave ndihmon në formësimin e shoqërisë sonë.

Nga ky këndvështrim, dematerializimi i parasë shoqërohet edhe me humbje kuptimi: kuptimi që përcjellin përmasat simbolike të monedhave dhe kartëmonedhave tona. Për shembull, një studim i vitit 2021 zbuloi se pas futjes së euros në vitin 2002, njerëzit e identifikonin veten më shumë si qytetarë evropianë. Nuk është e sigurt se ky do të kishte qenë rasti në një shoqëri pa para.

Në kontekstin aktual, ndërkohë që paraja supozohet të jetë kurs ligjor, domethënë, duhet të pranohet detyrimisht si mjet pagese, një numër në rritje i dyqaneve tashmë kanë kaluar në “pa para” (sidomos në qendrat urbane). Në disa vende evropiane, përdorshmëria e parave të gatshme po bëhet gjithnjë e më e pasigurt, ndërsa qasja në të po bëhet më e vështirë pasi degët e bankave dhe madje edhe makinat e parave të gatshme zhduken. Është gjithashtu ky kufizim i dyfishtë për përdoruesit që shpjegon evolucionin e praktikave të pagesave.

Ajo që gjithashtu nuk është aq e dukshme është se llojet e pagesave të përdorura janë gjithnjë e më pak të mirat publike që duhet të jenë. Në të vërtetë, duke pasur parasysh rolin qendror që luajnë shërbimet e pagesave në shoqëritë tona, ato duhet të jenë të aksesueshme universalisht dhe kryesisht pa pagesë për përdoruesit e tyre. Megjithatë, këto shërbime i nënshtrohen gjithnjë e më shumë menaxhimit komercial, të udhëhequr nga parimet e përfitimit që kufizojnë aksesin e tyre. Kjo përbën një rrezik për legjitimitetin e institucioneve tona publike – me të cilat paratë janë gjithmonë të lidhura thelbësisht – dhe për besimin që ne u japim atyre.

Me dixhitalizimin e mjeteve tona të pagesës, tabelat sovrane që përfaqësojnë institucionet tona zëvendësohen nga markat tregtare  ato të rrjeteve të kartave të pagesave (në veçanti Visa dhe Mastercard) ose nga shërbimet e reja të pagesave të propozuara nga GAFAM (ApplePay, për shembull) dhe kompani të tjera të teknologjisë. Procesi i dixhitalizimit të parave duhet parë ashtu siç është në të vërtetë: jo në radhë të parë dematerializimi i mjeteve tona të pagesës, por privatizimi i tyre në rritje.

As paratë e gatshme nuk bëjnë përjashtim, pasi monedhat dhe kartëmonedhat tona kryesisht janë prerë dhe printuar nga kompani private dhe të gjitha ato i dorëzohen publikut nga kompani të tjera private. Nëse paratë e gatshme janë duke u zhdukur sot, kjo është kryesisht sepse shihet si burim kostosh nga ata të cilëve u është besuar menaxhimi i tij.

Prandaj, dixhitalizimi i mjeteve të pagesës nuk është vetëm një zhvillim teknik. Ndërsa përkthehet në një komodifikim më të madh të elementit themelor të parasë, është gjithashtu një çështje politike dhe sociale. Në një kontekst ku të gjithë duhet të jenë në gjendje të përdorin mjetet dixhitale të pagesës në mënyrë të kënaqshme për të marrë pjesë plotësisht në shoqëri, është çështja e ndarjes së detyrave midis sektorit publik dhe atij privat që duhet rihapur.

Euro dixhitale që po zhvillohet aktualisht nga Banka Qendrore Evropiane mund të jetë një mundësi për të riafirmuar natyrën publike të parasë dhe për të ri – zhvilluar një shërbim të mirëfilltë publik për shërbimet e llogarisë dhe pagesave.