11 Apr Media dhe e Verteta

Nga Beatriz Buarque

“Çfarë është e vërtetë?”. Ndoshta kjo është një nga pyetjet kryesore që na kanë ardhur në mendje që nga 21 shkurti krahas “pse Vladimir Putin po pushton Ukrainën?”. Që kur presidenti rus Vladimir Putin njoftoi një “operacion special ushtarak për çmilitarizimin dhe denazifikimin e Ukrainës”, bota ka parë me frikë imazhe të qyteteve të shkatërruara, ndërtesave të bombarduara, familjeve të copëtuara, miliona njerëzve që kërkojnë strehim në vendet fqinje, civilëve të ekspozuar ndaj vdekjes. I gjithë ky shkatërrim, dëshpërim dhe vdekje në emër të një “mbrojtjeje” të supozuar. Përveç ankthit dhe frikës që rrjedh nga lufta, bota është përfshirë edhe nga një luftë informacioni.

Përdorimi strategjik i informacionit në luftë nuk është risi. Akti i prodhimit të mesazheve me qëllimin për të paracaktuar vendimin e kundërshtarit, i njohur gjithashtu si “kontroll refleksiv”, u përdor gjerësisht, për shembull, nga sovjetikët në gjysmën e dytë të shekullit të 20-të (Snegovaya, 2015). Dallimi kryesor është se tani, në epokën dixhitale, informacioni shpërndahet shumë më shpejt dhe në mënyra të reja. Nëse në të kaluarën, mesazhet strategjike dërgoheshin nga një numër i kufizuar individësh, tani ato mund të manipulohen lehtësisht nga aktorë të shumtë dhe madje të përforcohen nga robotët. Nëse në të kaluarën, një numër i vogël i kompanive mediatike ishin përgjegjëse për raportimin e lajmeve nga lufta, sot media të shumta pretendojnë se kanë akses në informacione të privilegjuara.

Rusia është përpjekur të frenojë aksesin e popullit rus në mesazhet e prodhuara nga aktorët perëndimorë duke manipuluar përmbajtjen e disponueshme në kanalet e saj televizive, duke ndaluar aksesin në platformat e mediave sociale perëndimore dhe madje duke miratuar një projektligj që motivoi tërheqjen e gazetarëve perëndimorë nga vendi. Për më tepër, Vladimir Putin “paralajmëroi” qytetarët rusë që të mos u besojnë informacioneve të raportuara nga “politikanë, politologë dhe gazetarë” amerikanë dhe evropianë, sepse ajo që ata shkruajnë dhe thonë gjoja është një “perandori gënjeshtrash”.

Tani, le të hedhim një vështrim në anën tjetër të fushës së betejës. Pavarësisht diversitetit dhe lirisë së shprehjes, mediat kryesore perëndimore po konkurrojnë për vëmendjen e njerëzve me një numër mediash të pavarura, të cilat nuk janë domosdoshmërisht të përkushtuara për kontrollin e fakteve. Në të njëjtën kohë që një sërë fotosh të manipuluara janë bërë virale, qarkullimi i teorive konspirative nën maskën e lajmeve ka mjegulluar më tej kufijtë midis fantazisë dhe realitetit. Një faktor shtesë që i bën gjërat të duken veçanërisht konfuze është se në vend që të raportojnë dhimbjen e shkaktuar nga një luftë, disa media po lavdërojnë Vladimir Putinin për “guximin” e tij për të rrëzuar gjoja “deep state” dhe përpjekjet e tij për të ekspozuar sa mashtruese mediat perëndimore “janë”.

Media të tjera hedhin dyshime mbi ekzistencën e luftës, duke pretenduar se është një tjetër “konflikt i sajuar”. Një nga mediat më me ndikim të së djathtës ekstreme sapo ka publikuar një artikull që e shtyn lexuesin të arrijë në përfundimin se lufta në Ukrainë është një instrument i përdorur nga globalistët për të imponuar axhendën e tyre mjedisore. Këto teori konspirative mund të shfaqen më shpesh në qarqet e ekstremit të djathtë dhe kundër vaksinave, siç vërehet nga disa gazetarë dhe ekspertë. Megjithatë, ky margjinalizim i dukshëm nuk i bën ata më pak seriozë. Teoritë e sipërpërmendura të konspiracionit janë veçanërisht të dëmshme për të paktën tre arsye:

Së pari, ato përforcojnë pretendimin e Vladimir Putin se njerëzit nuk duhet të kenë besim te gazetarët dhe shkencëtarët perëndimorë. Në këtë kuptim, përveçse gërryen edhe më shumë besimin te qeveritë dhe institucionet zyrtare, ato përfundojnë duke kontribuar në propagandën e luftës ruse.

Së dyti, ato nuk janë përcjellë vetëm nga qytetarët e thjeshtë. Ato janë riprodhuar si “fakte” duke u mbështetur në formatin dhe mënyrën e të folurit që i atribuohet lajmit. Kjo është veçanërisht shqetësuese për aq sa shpjegimi për këtë ngjarje të jashtëzakonshme është dhënë nga individë që nga shoqëria perceptohen si folës autoritativë, pra individë që njihen nga publiku si posedues të njohurive të privilegjuara (d.m.th. gazetarë, ekspertë). Ngjashëm me atë që ndodhi gjatë pandemisë, si mediat ashtu edhe ekspertët e vetëshpallur kanë përdorur internetin për të mbushur teoritë e konspiracionit me vlerën e së vërtetës. Një shembull i saj është një mjeke amerikane që ka përdorur llogarinë e saj në Telegram (me mbi 78,000 ndjekës) për të pohuar se SHBA ka mbështetur Ukrainën sepse ka laboratorë sekretë atje që zhvillojnë kërkime mbi sëmundjet infektive. Ky mesazh u përforcua nga Breitbart News përmes fjalimit të një autoriteti rus dhe më vonë u hodh poshtë si dezinformim nga media të ndryshme dhe organizata të shoqërisë civile.

Së treti, diskurset e Vladimir Putin duket se ushqejnë stilin paranojak të konspiracizmit që gjendet në disa qarqe të ekstremit të djathtë për aq sa shfaqin një ndjenjë të ekzagjeruar persekutimi, duke e përfaqësuar armikun si “të keqen e pastër” dhe duke e pozicionuar atë si një “udhëheqës militant”, dikë që jo më gjatë beson se konfliktet sociale mund të mjekohen, ndërmerren përmes bisedimeve diplomatike, sepse ato reduktohen në një betejë midis “të keqes së pastër dhe së mirës së pastër” (Hofstadter, 1964). Kjo është veçanërisht e dukshme në fjalimin e Putinit më 24 shkurt, në të cilin ai flet për Ukrainën jo si një vend sovran, por si një territor që është degraduar dhe që tani, përmes pushtimit, supozohet se ka një mundësi shpengimi. Në pamje të parë, mund të duket absurde që aktorët e ekstremit të djathtë të festojnë pushtimin ushtarak të bërë nga një ish-pushtet komunist. Megjithatë, një “operacion ushtarak” i justifikuar pjesërisht nga dëshira për të mbrojtur “vlerat tradicionale” dhe për të hequr një territor nga kontrolli i “institucioneve mashtruese” perceptohet në disa komunitete të ekstremit të djathtë si një “sulm guximtar” ndaj liberalizmit.

Në përgjithësi, teoritë e konspiracionit ofrojnë shpjegime të tepërta të ngjarjeve komplekse dhe tani ne jemi dëshmitarë të një fenomeni në të cilin ato janë legjitimuar nga një shtet dhe media të shumta të pavarura. Mund të jetë e vështirë të dallosh se çfarë është e vërtetë dhe çfarë jo në këtë luftë të informacionit dixhital, por dy gjëra mund të na ndihmojnë të lundrojmë përmes saj: të kuptuarit se praktikat e mira gazetareske bazohen në fakte të kontrolluara dhe se konfliktet sociale janë shumë më komplekse sesa një beteja midis “të mirës së pastër” dhe “të keqes së pastër”. Në rast dyshimi, mosndarja e artikullit të “lajmit” konspirativ mund të kufizojë shpërndarjen e tij.